Abordagem do estigma do peso nas diretrizes clínicas para o tratamento da obesidade
uma revisão sistemática
Palavras-chave:
Obesidade, Guia de prática clínica, Preconceito de pesoResumo
Objetivo
O presente estudo teve como objetivo avaliar de que maneira o estigma do peso é abordado nas diretrizes clínicas nacionais e internacionais voltadas ao tratamento da obesidade.
Métodos
Para tanto, foi realizada uma revisão sistemática com síntese qualitativa das recomendações presentes em diretrizes publicadas entre os anos de 2000 e 2022. A análise contemplou documentos nacionais e internacionais, com o intuito de identificar a presença, a ênfase e o tratamento conferido à temática do estigma do peso. A busca resultou na identificação de 713 publicações, das quais 26 atenderam aos critérios de inclusão estabelecidos para este estudo.
Resultados
Os resultados revelaram que a maioria das diretrizes analisadas não contempla de forma significativa o estigma do peso em suas recomendações. Embora o tema seja essencial para a qualificação do cuidado à pessoa com obesidade, ele permanece pouco explorado, evidenciando lacunas persistentes na abordagem ética e humanizada do tratamento.
Conclusão
Conclui-se que há uma necessidade premente de incorporar a discussão sobre o estigma do peso nas diretrizes clínicas de obesidade. Tal incorporação é crucial para promover uma transformação epistemológica na forma como a obesidade é compreendida e manejada nos contextos clínicos. Essa mudança requer esforços coordenados em múltiplos níveis – individual, comunitário e sistêmico – e implica uma reconfiguração nas relações sociais com corpos gordos, bem como uma ressignificação da noção de cuidado em saúde.
Referências
Poulain JP. Sociologia da obesidade. São Paulo: Editora Senac; 2013.
World Health Organization. WHO Acceleration Plan to Stop Obesity. Geneva: WHO; 2023 [cited 2024 May 20]. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/who-acceleration-plan-to-stop-obesity
Gailey JA. The violence of fat hatred in the “obesity epidemic” discourse. Hum Soc. 2022;46(2):359-80.
Associação Brasileira para o Estudo da Obesidade e da Síndrome Metabólica. Diretrizes Brasileiras de Obesidade. 4th ed. São Paulo: ABESO; 2016.
Albury C, Strain WD, Brocq S, Logue J, Lloyd C, Tahrani A. The importance of language in engagement between health care professionals and people living with obesity: a joint consensus statement. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020;8(5):447-55. doi: https://doi.org/10.1016/S2213-8587(20)30102-9
World Health Organization. Draft recommendations for the prevention and management of obesity over the life course, including potential targets; Geneva: WHO; 2021 [cited 2024 May 20]. Available from: https://www.who.int/publications/m/item/who-discussion-paper-draft-recommendations-for-theprevention-and-management-of-obesity-over-the-life-course-including-potential-targets
World Obesity Federation. World Obesity Atlas. London: WOF; 2023 [cited 2024 May 20]. Available from: https://data.worldobesity.org/publications/?cat=19
Wharton S, Lau DCW, Vallis M, Sharma AM, Biertho L, Campbell-Scherer D, et al. Obesity in adults: a clinical practice guideline. Can Med Assoc J. 2020;192(31):E875.
Ministerio de Salud de la Nación (Argentina). Guía de Práctica Clínica Nacional sobre Diagnóstico y Tratamiento de la Obesidad en adultos. Buenos Aires: Ministerio de Salud de la Nación; 2014.
Tomiyama AJ, Carr D, Granberg EM, Major B, Robinson E, Sutin AR, Brewis A. How and why weight stigma drives the obesity “epidemic” and harms health. BMC Med. 2018;16(1):1-6. doi: https://doi.org/10.1186/S12916-018-1116-5
Rubino F, Puhl RM, Cummings DE, et al. Joint International Consensus Statement for Ending Stigma of Obesity. Nat Med. 2020;26(4):485-97. doi: https://doi.org/10.1038/S41591-020-0803-X
Araujo KL, Pena PGL, Freitas MCS, Diez-Garcia RW. Stigma of nutritionists with obesity in the world of work. Rev Nutr. 2015;28(6):569-79. doi: https://doi.org/10.1590/1415-52732015000600001
Puhl RM, Heuer CA. Obesity Stigma: important considerations for public health. Am J Public Health. 2010;100(6):1019. doi: https://doi.org/10.2105/AJPH.2009.159491
Berg A, Bischoff SC, Colombo-Benkmann M, Ellrott T, Hauner H, Heintze C, et al. Interdisziplinäre Leitlinie der Qualität S3 zur “Prävention und Therapie der Adipositas”. Planegg: Deutsche Adipositas-Gesellschaft; 2014.
Australian Government. Clinical practice guidelines for the management of overweight and obesity in adults, adolescents and children in Australia. Canberra: National Health and Medical Research Council; 2013.
Kim BY, Kang SM, Kang JH, Kang SY, Kim KK, Kim KB, et al. 2020 Korean Society for the Study of Obesity Guidelines for the Management of Obesity in Korea. J Obes Metab Syndr. 2021;30(2):81-92.
Fried M, Khan AG, Garisch J. World gastroenterology organisation global guideline. Obesity (full-Portuguese version). Milwaukee: World Gastroenterology Organisation; 2011.
Garvey WT, Mechanick JI, Brett EM, Garber AJ, Hurley DL, Jastreboff AM, et al. American Association of Clinical Endocrinologists and American College of Endocrinology Comprehensive Clinical Practice Guidelines for Medical Care of Patients with Obesity. Endocr Pract. 2016;22 Suppl 3:1-203.
Haute Autorité de Santé (France). Surpoids et obésité de l’adulte: prise en charge médicale de premier recours. Saint-Denis: HAS; 2011.
Helsedirektoratet (Norway). Forebygging, utredning og behandling av overvekt og fedme hos voksne. Nasjonale retningslinjer for primærhelsetjenesten. Oslo: Norwegian Directorate of Health; 2011.
Jensen MD, Ryan DH, Apovian CM, Ard JD, Comuzzie AG, Donato KA, et al. 2013 AHA/ACC/TOS guideline for the management of overweight and obesity in adults: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines and The Obesity Society. J Am Coll Cardiol. 2014;63(25 Pt B):2985-3023.
Lee YS, Biddle S, Chan MF, Cheng A, Cheong M, Chong YS, et al. Health Promotion Board-Ministry of Health Clinical Practice Guidelines: Obesity. Singapore Med J. 2016;57(6):292-300. doi: https://doi.org/10.11622/smedj.2016103
Ministério da Saúde (Brasil). Protocolo Clínico e Diretrizes Terapêuticas do Sobrepeso e Obesidade em adultos. Brasília: Ministério da Saúde; 2020.
Ministry of Health, Academy of Medicine of Malaysia, Malaysian Association for the Study of Obesity, Malaysian Endocrine and Metabolic Society (Malaysian). Clinical Practice Guidelines on Management of Obesity. Putrajaya: Ministry of Health; 2004.
Ministry of Public Health (Qatar). National Clinical Guidelines: the management of obesity in adults. Doha: Ministry of Public Health; 2019.
National Heart, Lung, and Blood Institute. Clinical Guidelines on the Identification, Evaluation, and Treatment of Overweight and Obesity in Adults – The Evidence Report. Bethesda: National Heart, Lung, and Blood Institute; 1998.
National Institute for Health and Care Excellence (England). Obesity: identification, assessment and management: Clinical Guideline CG189. London: National Institute for Health and Care Excellence; 2014.
Pérez EC, Morales EEM, Salazar LM. Prevention, Diagnosis and Treatment of the Overweight and the Exogenous Obesity. Mexico DF: National Center for Technological Excellence in Health, Health Secretariat; 2012.
Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Management of obesity: a national clinical guideline. Edinburgh: NHS Improvement; 2010.
Società Italiana dell’Obesità, Italian Association of Dietetics. Standard Italiani per la cura dell’obesità. Pisa: Società Italiana dell’Obesità; 2012.
Suomalaisen Lääkäriseuran Duodecimin ja Suomen Lihavuustutkijat ry:n asettama työryhmä. Käypä hoito. Helsinki: Käypä hoito; 2013.
The Management of Overweight and Obesity Working Group. VA/DoD Clinical Practice Guideline for Screening and Management of Overweight and Obesity. Washington: Department of Veterans Affairs, Department of Defense; 2014.
Van Binsbergen JJ, Langens FNM, Dapper ALM, Van Halteren MM, Glijsteen R, Cleyndert GA, et al. Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG): Standaard Obesitas. Huisarts Wet. 2010;53:609-25.
Van Royen P, Bastiaens H, D’Hondt A, Provoost C, Van Der Borght W. Overgewicht en obesitas bij volwassenen en in de huisartsenpraktijk: anbeveling voor goede medische praktijkvoering. Huisarts Nu. 2006;35(3).
Ministerio de Salud y Protección Social, Departamento Administrativo de Ciencia, Tecnología e Innovación Colciencias (Colombia). Guía de práctica clínica (GPC) para la prevención, diagnóstico y tratamiento del sobrepeso y la obesidad en adultos. Bogotá: Ministerio de Salud y Protección Social; 2016.
Ministry of Health (Saudi Arabia). Saudi guidelines on prevention and managemente of obesitty. Riyadh: S Ministry of Health; 2016.
Gudzune KA, Bennett WL, Cooper LA, Bleich SN. Perceived judgment about weight can negatively influence weight loss: a cross-sectional study of overweight and obese patients. Prev Med. 2014;62:103. doi: https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2014.02.001
Seymour J, Barnes JL, Schumacher J, Vollmer RL. The qualitative exploration of weight bias and quality of health care among health care professionals using hypothetical patient scenarios. Inquiry. 2018;55:1-6. doi: https://doi.org/10.1177/0046958018774171
Ministério da Saúde (Brasil). Methodological Guidelines: elaboration of clinical guidelines. Brasilia: Ministério da Saúde; 2016.
Paim MB, Kovaleski DF. Analysis of Brazilian obesity guidelines: pathologization of the fat body, approach focused on weight loss and fatphobia. Saúde Soc. 2020;29(1):e190227. doi: https://doi.org/10.1590/S0104-12902020190227
Ministério da Saúde (Brasil). Instrutivo de abordagem coletiva para manejo da obesidade no SUS/Ministério da Saúde, Universidade Federal de Minas Gerais. Brasília: Ministério da Saúde; 2021.
Reis EC, Passos SRL, Santos MAB. Quality assessment of clinical guidelines for the treatment of obesity in adults: application of the AGREE II instrument. Cad Saúde Pública. 2018;34(6):e00050517. doi: https://doi.org/10.1590/0102-311X00050517
Ministério da Saúde, Secretaria de Atenção Primária à Saúde (Brasil). Manual de atenção às pessoas com sobrepeso e obesidade no âmbito da Atenção Primária à Saúde (APS) do Sistema Único de Saúde. Brasília: Ministério da Saúde; 2022.
Downloads
Publicado
Como Citar
Edição
Seção
Licença
Copyright (c) 2025 Ananda Ivie Dias Novais Cassimiro, Érika Cardoso dos Reis, Fernanda Rodrigues de Oliveira Penaforte, Poliana Cardoso Martins

Este trabalho está licenciado sob uma licença Creative Commons Attribution 4.0 International License.






